انشا
مقدمه:
معنی لغوی انشا آفریدن زایش است واین آفرینندگی باتفکّروتخیّل صورت واقعی
می گیرد.نوشتن توان بیان خوداست.خود مجموعه ای ازدانش ها،آگاهی ها،بینش ها وطرزتلقّی هایی است که دراثریادگیری به دست می آید.
بایدتوان بیان خودرابه دانش آموزان بیاموزیم وبااستفاده ازروشهای نوین درزایش کلمات دانش آموزان تشویق کنیم تاافکارزیبای خودرادرقا لب کلمات ارائه دهند.
کاربردروش های نوین درانشا نویسی
شکروسپاس خدای راکه بدین وسیله به من توفیق خدمتگزاری عنایت فرمود.
سال ها بودکه فکرمی کردم چگونه می توانم دانش آموزان رابه درس انشاعلاقه مند کنم؟احساس می کردم در کلاس نوعی خمودگی و سستی دیده می شود و کلاس چندان برای دانش آموزان جذاب نیست و خودم را نیز قانع نمی کند.کتاب های آموزشی زیادی مطالعه کردم،از خود دانش آموزان سوال کردم که دوست دارند کلاس انشا چگونه برگزار گردد؛چه راه ها و پیشنهادهایی به نظرشان می رسد،نظرات دانش آموزان به چند موضوع انشا خلاصه می شد و دوباره همان یکنواختی گذشته.
بیشتر دانش آموزان در نوشتن ضعف داشتند و از دیگران می خواستند انشای آن ها را بنویسند.وقتی از آنها سوال می کردم چرا خودتان نمی نویسید با صراحت تمام می گفتند:خانوم ما اصلا نمی توانیم بنویسیم و احساس عجز و ناتوانی در نوشتن می کردند و حتی در خواندن انشا نیز مشکل داشتند و به بهانه های مختلف از خواندن انشا سر باز می زدند.
کم کم احساس کردم خودم نیزبه این درس بی علاقه وبی انگیزه شدم وبه نوعی احساس گناه که اصلا چرااین رشته راانتخاب کردم.وقتی ازدیگرهمکاران سوال می کردم آنان نیزوضعیّت مشابه من راداشتند.
دیگرداشت باورم می شد نوشتن یک امرذاتی است وممکن نیست تقویت شود.تصمیم گرفتم تحقیقاتم رادراین زمینه کاملترکنم.باکمک اساتید وکارشناسانی که می شناختم کتاب ها ومجله های آموشی تهیه کرده واطلاعا ت خود راتا حدودی کامل کردم.
ازآن جائیکه هدف اصلی درس نگارش ،تقویت قوه استدلال،تفکر،دقّت وعادت دادن دانش آموزان به درست دیدن،درست شنیدن وتجارب رادرست بیان کردن ونوشتن است؛سعی کردم این اهداف درکلا س عملی کنم.
حاصل تحقیقات –که امیدوارم مفید واقع شود-عبارتنداز:
1)انشای گروهی:دراین روش که یکی ازراهکارهای موثربرای ایجادنشاط است.دانش آموزان راگروه بندی کرده وسرگروهی برای هرگروه تعیین می کنیم ؛گروها بانام هایی ،مثلاشمع وگل وپروانه یا هرنام دیگری مجزامی کنیم .درمرحله بعد واژه ای راانتخاب کرده وازدانش آموزان می خواهیم بیت ،ضرب المثل ویاهرکلمه ای درمورد آن به نظرشان می رسدرابگویندوسرگروه جمله ها را روی تابلو یادداشت کند.بهترین و زیباترین جمله ها یک امتیاز مثبت می گیرد.در مرحله بعد سرگروه به کمک زیرگروه ها با همان جمله های نوشته شده انشای کاملی می نویسند.البته این روش ممکن است طی یک یا دو جلسه طول بکشد.
2)دانش آموزان را در امر نوشتش آزاد بگذاریم و قید و بندهایی را که مانع و ترس آنها از نوشتن می شود را کنار بگذاریم و اجازه دهیم دانش آموزان با قلم و بیان خود انشای خود را بنویسند.
3)انشا در کلاس:یکی از بهترین راه های تمرین انشا،نوشتن در کلاس است.انشایی که در کلاس نوشته می شود چند حسن دارد اول آن که مطمئن می شویم خود دانش آموز انشا را نوشته و دیگر این که قرار گرفتن دانش آموز در فضای موضوع و نوشتن به او کمک می کند بهتر بنویسد.حسن دیگر چنین انشایی استفاده دانش آموز از تمام توان خود و تلاش برای ارائه مطلب است چون او باید در ظرف زمانی مشخصی مطلبی درباره موضوعی خاص بنویسد.این ناگزیری برخی از قوای او را بیدار می کند و او را از دست تنبلی نجات می دهد.در این روش خود نیز می توانیم یکی از نویسندگان انشا باشیم.این مشارکت،ارتباط صمیمی تری با درس و دانش آموزان برقرار می کند.
4)خواندن داستان های کوتاه و متن های زیبا در کلاس:برخی ازابیات کوتاه وجالب می توان روی تابلونوشت تادانش آموزان آن رایاداشت کنند.این کاربرای آنان لذّت بخش بوده وموجبکسب مهارت درخواندن ونوشتن می شود.
5)جمله نویسی:دراین روش جمله ای را به عنوان شروع داستان روی تابلومی نویسیم وازدانش آموزان می خواهیم هرکدام فقط بایک جمله داستان راادامه دهندطوری که داستان تمام نشود.به بهترین جمله ای که داستان راشاخ وبرگ دهد امتیازبیشتری میدهیم تادانش آموزان دیگربا دقّت وظرافت بیشتری جملا ت خودرامطرح کنند.به این ترتیب می توان ازدانش آموزان خواست که با سلیقه خود داستان رابازسازی کنندوبه پایان برسانند.
6)انشادرقالب نقاشی:جهت ایجاد تنوّع ورغبت دردانش آموزان ،موضوعی رامطرح می کنیم وازآنان می خواهیم بجای نوشتن موضوع رانقاشی کنند.مثلا(دوست داریددرآینده چه کاره شوید)
7)مناظره:ازدویاچند دانش آموزبه طورداوطلب می خواهیم پیرامون موضوعی به بحث وتبادل نظربپردازند.به طورمثال:ورزش،شعر،موسیقی و.......
این روش علاوه برایجاد تنوّع درکلاس موجب تقویت بیان قوه استدلال دردانش آموزان می شود.
8)استفاده ازکتاب خانه:یکی ازجلسات درس انشا رامی توان به این امراختصاص داد.دراین روش دانش آموزن رابه کتا ب خانه مدرسه ویاهرکتاب خانه نزدیک مدرسه برده وروش مطا لعه درست وانتخاب کتاب مناسب رابه آنان آموزش می دهیم.
9)جمع آوری اطلاعات:گروهی ازدانش آموزان راداوطلبانه انتخاب می کنیم وازآن ها می خواهیم تازه های ادبیات،مطالب علمی،فرهنگی،پزشکی وغیره راازروزنامه ویا دیگررسانه ها تهیه ودرکلاس ارائه دهند.
10)انشای تصویری:تصاویرناتمام ویا خطوطی رادراختیاردانش آموزان قرارمی دهیم وازآنان می خواهیم ضمن کامل کردن تصاویربه توصیف آن بپردازند.
11)مصاحبه:روش دیگری که دانش آموزان را پرسش گر و محقق بار می آورد مصاحبه است.به این شکل که از دانش آموزان می خواهند تا به سوالاتی که معلم یا خودشان طرح می کنند از طریق پدر و مادر و یا دوستان پاسخ دهند.طرح سوالات جالب و زمینه ساز شور و شوق فراگیان خواهد شد.
12)مزاح و شادی در کلاس:از دانش آموزان می خواهیم لطیفه های ادبی و چیستان و یا حتی شعرهای مورد علاقه خود را در کلاس بخوانند این شیوه نیز موجب شور و نشاط و ایجاد تنوع در کلاس می شود.
13)چاپ آثار:یکی از راه های تشویق دانش آموزان چاپ آثار آنها در نشریات داخلی مدرسه و یا حتی کلاسی است.همچنین خواندن انشاهای برگزیده و خلاق در جشن ها و مناسبت هایی که در طی سال در مدرسه اجرا می شود.
14)خواندن انشا به گویش های مختلف:در این شیوه که بسیار جاذب و پر نشاط است دانش آموزان انشاهای خود را با موضوع (زادگاه خود را توصیف کنید)ویا هر موضوع دیگر با گویش های خاص خود می خوانند مثلا:لری،کردی،آذری،تالشی و....در این روش نه تنها با گویش های مختلف آشنا می شوند بلکه آداب و سنن هر منطقه را با گویش خاص آن منطقه و لباس های محلی آن ها از نزدیک لمس می کنند.
بطور کلی یک معلم ادبیات خلّاق و فعّال می تواند روش های مختلفی را در زنگ انشا اجرا کند به گونه ایی که در هر جلسه با یک روش نو و بدیع،دانش آموزان را به وجد آورد.
ارزشیابی انشا
یکی از دشوارترین مسائل پیرامون درس انشا ارزیابی این درس می باشد.درس انشا درسی نیست که بتوان با یک یا چند شاخص نمره آن را معین کرد.نمره انشا باید در طی هر ترم و یا حتی سال تعیین شود.به عبارت دیگر مجموعه فعالیت های دانش آموزان ملاک اصلی نمره خواهد بود.
همچنین کودکی که در یک محیط خانوادگی و اجتماعی فعال تر و گسترده تری حضور دارد زودتر به عناصر زیبایی و از آن جمله نوشتن دسترسی پیدا می کند و نسبت به هم سن و سالان خود وضعیت بهتری دارد.اما دانش آموزی که چنین شرایطی را نداشته است نباید با نمرات پایین تر نگه داریم و میدان جولان و تقویت روحیه به او ندهیم.ملاک برای ارزیابی انشای یک دانش آموز میزان تلاش او در طول سال و فاصله ای است از ابتدا تا انتهای سال.یعنی اولین انشاها را با آخرین انشاهای او مقایسه کنیم و نمره خود را بر اساس فاصله این دو تعیین کنیم.
این نکته مهم را باید توجه داشت که هیچ دانش آموزی با نمره کم نوشتن را یاد نمی گیرد و تشویق به نوشتن نیز نمی شود.تشویق و ایجاد علاقه در دانش آموز اصلی ترین راه
برای توفیق در نوشتن است.
در نتیجه کلاس انشا یک جمع خانوادگی است که همه تلاش می کنند قابلیت های خود را در نوشتن-که مهم ترین جلوه اظهار وجود و بیدار شدن استعدادهای خفته انسان است-بالا ببرند.کلاس انشا با همه کلاس های دیگر متفاوت است و ارزیابی آن نیز باید متفاوت باشد.