مشتقات فعل :

مشتقات فعل ، همه ساختهائی هستند که از بن ماضی و مضاریع ساخته می شوند . مشتقات فعل بر دو دسته اند .

ساختهای فعلی .  ساختهای اسمی و صفتی

1 - ساختهای فعلی

ساختهای فعلی که با بن ماضی ساخته می شوند ، عبارتند از : 

ماضی مطلق یا ساده ، ماضی استمراری ، ماضی نقلی ، ماضی بعید ، ماضی ابعد ، ماضی نقلی مستمر ، ماضی ملموس یا ناتمام ، ماضی ملموس تقلی ، ماضی التزامی ، مستقبل

ساختهای فعلی که با بن مضارع ساخته می شوند عبارتند از :

مضارع ساده ، مضارع اخباری ، مضارع التزامی ، مضارع ملموس یا ناتمام ، امر

ماضی مطلق یا ساده :

ماضی مطلق یا ساده ساختهائی هستند که ساختمان آنها ساده است و هم به طور ساده نشان می دهند که فعل در زمان گذشته انجام گرفته و پایان یافته است .

مانند : رفتم – رفتی – رفت – رفتیم – رفتید – رفتند

گئتدیم – گئتدین – گئتدی – گئتدیک – گئتدیز – گئتدیلر 

ماضی مطلق از بن ماضی با افزودن شناسه ها ساخته می شود . به جز سوم شخص مفرد که شناسه ندارد و بن ماضی به صورت فعل درمی آید .

بن ماضی + شناسه = ماضی مطلق

رفت + م = رفتم ( اول شخص مفرد )      گئت + دیم = گئتدیم

رفت + ی = رفتی  (  دوم شخص مفرد )  گئت + دین = گئتدین

رفت + .. = رفت  ( سوم شخص مفرد )   گئت + دی = گئتدی

رفت + یم = رفتیم ( اول شخص جمع )    گئت + دیک = گئتدیک

رفت + ید = رفتید ( دوم شخص جمع )    گئت + دیز = گئتدیز

رفت + ند = رفتند ( سوم شخص جمع )   گئت + دیلر = گئتدیلر

ماضی مطلق اغلب در موارد زیر به کار می رود :

1 – بیان وقوع فعل در زمان گذشته به طور مطلق ، یعنی بدون استمرار و تکرار و بدون توجه به نزدیکی و دوری زمان آن نسبت به زمان حال بی آنکه به مفهوم هائی چون آرزو و تردید و جز آنها وابسته باشد .

مانند : رازی الکل را کشف کرد .( در گذشته دور اتفاق افتاده است .  )  دیروز با او حرف زدم . ( در گذشته نزدیک اتفاق افتاده است . )

2 – بیان وقوع فعل در زمان حال . مانند : بچه ها من رفتم ( در حالی که گوینده نرفته و می خواهد برود )

3 – بیان وقوع فعل در زمان آینده که به طور معمول همراه شرط و امثال آن است

مانند : ساعت چهار بیا جلو مدرسه ، اگر نیامدی من رفتم ( یعنی اگر نیائی من خواهم رفت )

4 – به جای ماضی استمراری در فعلهای بودن و داشتن

مانند : سالها بود که او را ندیده بودم .

هر روز سردرد داشتم .

در این مثالها اگر به جای فعلهای بود و داشتم فعلهای دیگری بگذاریم باید ماضی استمراری شود .

سالها می گذشت که او را ندیده بودم .

هر روز سرم درد می کرد .

5 – در فعل ماضی ملموس از مصدر داشتن به عنوان فعل معین  مانند :

داشتم می رفتم .   داشتی می رفتی

6 – در فعل ماضی بعید از مصدر بودن به عنوان فعل معین . مانند : رفته بودم . رفته بودی